Muzeum Dulag 121- samorządowa instytucja kultury powiatu pruszkowskiego

Muzeum Dulag 121 - samorządowa instytucja kultury powiatu pruszkowskiego

Muzeum Dulag 121 to nowoczesna, multimedialna ekspozycja poświęcona losom ludności cywilnej wypędzonej w trakcie Powstania Warszawskiego i tuż po jego zakończeniu do obozu przejściowego w Pruszkowie. Misją Muzeum jest zbieranie informacji oraz pielęgnowanie pamięci o warszawiakach więzionych w obozie przejściowym Durchgangslager 121, a także dokumentacja i popularyzacja historii Pruszkowa i okolic.

Durchgangslager 121 – obóz przejściowy w Pruszkowie

6 sierpnia 1944 r. – w sześć dni po wybuchu Powstania Warszawskiego, na terenie dawnych Warsztatów Kolejowych w Pruszkowie powstaje obóz przejściowy Dulag 121. Szacuję się, że między sierpniem 1944 r. a styczniem 1945 r. przez obóz przeszło od 340 tys. do nawet 650 tys. osób wypędzonych z powstańczej Warszawy i okolicznych miejscowości. Na terenie obozu przejściowego w Pruszkowie byli oni segregowani i wysyłani w dalszą drogę – na roboty do III Rzeszy, w głąb Generalnego Gubernatorstwa lub do obozów koncentracyjnych. W halach naprawczych, które nie były przygotowane na przyjęcie tysięcy wypędzonych, panował tłok. Gdzieniegdzie rozrzucono słomiane maty, które niebawem stały się siedliskiem wszy i pluskiew roznoszących choroby zakaźne, a większość przybyłych musiała koczować na mokrej, betonowej podłodze.

Niemieckie władze odpowiedzialność za wyżywienie i opiekę medyczną w całości scedowali na pruszkowską delegaturę Rady Głównej Opiekuńczej. Mieszkańcy Pruszkowa i okolic, lekarze, pielęgniarki, siostry zakonne, a także członkowie Armii Krajowej i Wojskowej Służby Kobiet, błyskawiczne ruszyli na pomoc warszawiakom przybyłym do obozu. Możliwość wstępu i swobodnego poruszania się po obozie stwarzały Polakom dogodne warunki do niesienia materialnej, medyczne i duchowej pomocy. Polski personel organizował również ucieczki z terenu obozu. Dzięki tej pomocy w sposób legalny bądź nielegalny udało się wyprowadzić z obozu około 100 tys.

Muzeum Dulag 121 – historia wypędzonej ludności cywilnej Warszawy
Powstałe w 2010 roku w Pruszkowie Muzeum Dulag 121 zajmuje się zbieraniem informacji i
pielęgnowaniem pamięci o losach wypędzonych w czasie Powstania Warszawskiego i po jego
zakończeniu do obozu przejściowego Dulag 121 w Pruszkowie oraz ofiarności i poświęceniu tych, którzy udzielali im pomocy. Misją Muzeum Dulag 121 jest także dokumentowanie i popularyzacja historii Pruszkowa i okolic. Powstałe w 2010 roku Muzeum Dulag 121 opowiada historię więzionych w obozie przejściowym w Pruszkowie między sierpniem 1944, a styczniem 1945 roku oraz mieszkańców okolicznych miejscowości, którzy nieśli pomoc wypędzonym z Warszawy. Jest to opowieść o tragedii i solidarności, która na ekspozycji prezentowana jest w postaci relacji byłych więźniów oraz osób pomagających w obozie. Opowieści świadków historii zostały wzbogacone o reprodukcje historycznych fotografii, listów, dokumentów, autentycznych pamiątek i przedmiotów, związanych z codziennym życiem w nieludzkich warunkach obozu. Na ekspozycji emitowany jest również film dokumentalny poświęcony historii obozu.
Od 2013 r. na antresoli Muzeum prezentowana jest makieta obozu Dulag 121 wykonana w skali
1:160, która została opracowana na podstawie archiwalnych fotografii, dokumentacji konserwatorskiej oraz relacji świadków. Projekt autorstwa Wojciecha Zasadniego wiernie
rekonstruuje 53 – hektarowy teren i obozowe zabudowania wraz z okalającym je układem torowisk. W 2021 r. ekspozycja została wzbogacona o audioprzewodniki z nowymi relacjami byłych więźniów obozu Dulag 121, które zostały zebrane i opracowane przez pracowników Muzeum Dulag 121. W czasie wizyty w Muzeum Dulag 121, na terenie dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, można również zobaczyć m. in. autentyczne hale obozowe, wieżyczki strażnicze, torowiska oraz zaprojektowany przez Oskara Hansena (1922-2005) pomnik „Tędy przeszła Warszawa”, który upamiętnia ludność wygnaną z Warszawy w 1944 roku. Tło pomnika stanowi ślad przeszłości w postaci obozowej hali numer 5, która w czasie funkcjonowania obozu przejściowego w Pruszkowie służyła jako miejsce segregacji ludności warszawskiej. Centrum pomnika stanowi „świadek wydarzeń” rozrośnięta topola, wokół której Hansen zaprojektował „rampę kolejową”. Wzdłuż hali biegnie dawny tor kolejowego. Sąsiadują z nim głazy, na których widnieją nazwy dzielnic Warszawy wraz z datą wypędzenia z niej ludności cywilnej. Projektantem i wykonawcą plastycznych elementów na dziesięciu wyciosanych w granicie głazach jest Jan Eljaszewicz. Od daty odsłonięcia
monumentu w 1990 roku jest to miejsce corocznych obchodów poświęconych pamięci tragicznych wydarzeń.

Muzeum Dulag 121 – miejsce spotkań
Dla lokalnej społeczności Pruszkowa Muzeum Dulag 121 pełni rolę ważnego ośrodka kultury, miejsca spotkań oraz otwartej wymiany myśli. Za sprawą bogatej oferty edukacyjnej i kulturalnej dążymy do upowszechniania wiedzy historycznej w każdej grupie wiekowej. Regularnie organizujemy warsztaty, wykłady, spacery, koncerty, wystawy i pokazy filmowe, a także spotkania z historykami, pisarzami, reżyserami i lokalnymi pasjonatami historii. W czasie inicjowanych przez Muzeum wykładów, oprócz zagadnień związanych z obozem przejściowym Dulag 121, podejmujemy też problematykę historii Polski i Europy XIX i XX wieku. W ramach cyklu „Pruskoviana” czynnie włączamy się również w dyskusję o historii i dziedzictwie kulturowym Pruszkowa i okolic. Przygotowujemy lekcje muzealne o
różnorodnej tematyce dedykowane dla uczniów szkół wszystkich poziomów nauczania. Zajęcia są dostosowane do wieku i wrażliwości uczniów, prowadzone z wykorzystaniem multimedialnych środków oraz metod dydaktycznych wymagających od uczestników aktywnego udziału.

Wydawnictwa Muzeum Dulag 121

Muzeum Dulag 121 prowadzi również działalność wydawniczą. Do tej pory nakładem Muzeum Dulag 121 ukazały się takie publikacje jak: „Mieszkańcy Powiatu Pruszkowskiego w Powiecie
Warszawskim”, „Zeszyty Muzealne. Materiały z konferencji „Ocalić wypędzonych’” nr 1 (2015) i
„Zeszyty Muzealne. Relacje świadków” nr 2 (2020), „Samorządność i Niepodległość. Pruszków w dobie walki o niepodległość 1844-1928” (2018), „Wielka Wojna. Pruszków 1914-1918. Relacje
prasowe, wspomnienia, dokumenty” (2020), „Wychodząc z cienia. Historia Bolesława Pajączka ps.Groźny” (2020).

Projekt „Lista Pamięci”

Jako, że nie zachowała się niemiecka dokumentacja dotycząca działalności obozu przejściowego Durchgangslager 121 w Pruszkowie, niezastąpionym źródłem wiedzy na temat warunków, jakie w nim panowały i mechanizmów jego kierowania, pozostają spisane lub nagrane relacje byłych więźniów, na których życiu traumatyczne doświadczenia pobytu w obozie odcisnęły trwałe piętno. Muzeum Dulag 121, pragnąc zachować pamięć o losach ludności cywilnej Warszawy i okolic, wygnanej w trakcie Powstania Warszawskiego oraz po jego zakończeniu, zbiera informacje o osobach, które znalazły się w obozie przejściowym w Pruszkowie i jego filiach między 6 sierpnia 1944 r. a 16 stycznia 1945 r., a także tych, które niosły im pomoc, udzielając medycznego, materialnego bądź duchowego wsparcia. W ramach prowadzonych od początku istnienia muzeum działań dokumentacyjnych gromadzimy wspomnienia pisane oraz nagrywamy wywiady ze świadkami historii i ich rodzinami, a także tworzymy Listę Pamięci – symboliczną listę więźniów obozu Dulag 121 oraz osób pomagających.

Wszystkie osoby, które chciałyby złożyć świadectwo zapraszamy do kontaktu:
Muzeum Dulag 121
ul. 3 Maja 8a
05-800 Pruszków
tel. 22 758 86 63
e-mail: [email protected]

Więcej informacji o działalności Muzeum Dulag 121 znajdą Państwo na stronie internetowej:
www.dulag121.pl , na profilu FB: https://www.facebook.com/dulag121 oraz na Instagramie.