Koniec z błędami i pracochłonnymi odczytami liczników. Gmina Stare Babice maszeruje ku nowoczesności

W dniu 08 października 2022r odbyła się w Warszawie bardzo interesująca konwencja programowa Mazowieckiej Wspólnoty Samorządowej, która ze względu na obecność delegatów z wielu stron Polski i ze względu na sugestie wielu delegatów i gości, nabrała charakteru konwencji programowej całego ruchu bezpartyjnych samorządowców.

Jednym z pięciu bloków tematycznych programu MWS był blok o nazwie NAPĘDZAMY INFRASTRUKTURĘ referowany przez Michała Landowskiego z Pruszkowa - szefa grupy ekspertów pracujących nad tym tematem. Bardzo ciekawy i ambitny program, ale myślę, że jeszcze zmieści się w nim temat zdalnego odczytu liczników pomiarowych, szczególnie wody zimnej, a także ciepłej, bo odczyty liczników zużycia energii elektrycznej i gazu mogą być jedynie przedmiotem inspirowania, a także wsparcia jednostek samorządowych takiej inicjatywy, którą mogą podjąć jedynie PGE i PGNiG – właściciele tych liczników.

Temat ten opiszę na podstawie podjętych w tym zakresie prac w jednej z gmin powiatu warszawskiego – zachodniego.

W podwarszawskiej gminie Stare Babice usługi w zakresie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania oraz oczyszczania ścieków wykonuje gminna spółka EKO BABICE. W ramach swoich obowiązków, spółka ta dokonuje odczytów wskazań wodomierzy. Dotychczas i jeszcze przez jakiś czas czynność ta odbywać się będzie metodą tradycyjną tj. w drodze odczytów bezpośrednich dokonywanych przez inkasenta.

Dalsza procedura jest następująca: inkasent swoje odczyty dostarcza do siedziby EKO – BABIC, w której pracownicy wprowadzają je do systemu informatycznego i kolejno wystawiają faktury za wykonane usługi. Faktury za wodę i ścieki za pośrednictwem Poczty Polskiej dostarczane są do usługobiorców i właśnie w tym fragmencie procesu usługowego zaczęły się tworzyć problemy, szczególnie w okresie pandemii COVID – 19. Inkasenci i listonosze, to też ludzie, a przy tym ich zawód nosi w sobie jeden z najwyższych poziomów ryzyka zachorowalności na choroby kontaktowe. Nawet w normalnych warunkach, inkasent miał problem z dotarciem do liczników (nieobecności domowników faktyczne i udawane), a w warunkach pandemii ta sytuacja się pogorszyła. Pojawiły się problemy personalne, szczególnie wśród listonoszy. Problemy te były, są i będą nadal, bo dochodzi problem opłacalności uprawiania tych zawodów (w tym przypadku: listonosza i inkasenta).

Wójt Gminy Stare Babice – Sławomir Sumka jak i Prezes Zarządu EKO Babic – Marcin Łasiński bardzo szybko wyciągnęli wnioski z wydarzeń i zaistniałej sytuacji w okresie epidemii Covid-19 i i postanowili te problemy rozwiązać w sposób zdecydowany. Wydłużenie łańcucha rozliczeń za wodę i ścieki w przedsiębiorstwie wodociągowym skutkować może poważnymi konsekwencjami, w tym ograniczeniami w funkcjonowaniu infrastruktury krytycznej przedsiębiorstwa wodociągowego. Łatwo bowiem doprowadzić do sytuacji, w której spółka EKO BABICE ponosi koszty wynikające z zapewnienia dostaw wody (wydobycie/ujmowanie, uzdatnianie, dystrybucja) mieszkańcom gminy Stare Babice, lecz nie otrzymuje za to pieniędzy. Innymi słowy – wykonywana usługa jest kredytowana.

Zarówno Wójt, jak i Prezes Zarządu spółki EKO BABICE, postanowili usprawnić procedurę rozliczeń za wodę i ścieki. Posiadali już wiedzę o zdalnych odczytach wodomierzy , ale obaj mieli również świadomość, że nowych technologii nie da się uruchomić z dnia na dzień. Wdrożenie systemu techniczno-informatycznego do zdalnego odczytu wodomierzy musi być poprzedzone analizą terenową, pomiarami oraz pracami projektowymi. Takie działania są wymagalne w procesach inwesty-cyjnych i niezbędne dla uzyskania oczekiwanych efektów.

Na początek, w trybie pilnym, wdrożono kilka pomocnych dla mieszkańców i pracowników spółki EKO BABICE rozwiązań. Odwiedziłem EKO BABICE i dalsze informacje w omawianym temacie uzyskałem od bardzo uprzejmych pracowników Biura Obsługi Klienta, a dokładniej od Kierownika tego biura – Moniki Jędrzejczak oraz Radosława Piotraka – specjalisty ds. obsługi klientów.

Otóż problemy z dostarczaniem faktur rozwiązano w ten sposób, że inkasenta uzbrojono w specjalistyczne urządzenie , które po wprowadzeniu danych z odczytu wodomierza drukuje od razu fakturę. Następnie inkasent przekazuje fakturę bezpośrednio usługobiorcy.

Mieszkańcy, których inkasent nie zastał w domu, posiadają możliwość przekazania odczytu telefonicznie lub przy pomocy e-maila zamieszczonego na stronie internetowej spółki EKO BABICE. Kontrahenci/usługobiorcy mogą również zamówić sobie usługę dostarczania na swoją skrzynkę mailową faktur. Wystarczy, że wypełnią i dostarczą do BOK wypełniony druk o nazwie: Zgoda na przesyłanie faktur, duplikatów faktur, korekt faktur oraz innych zawiadomień w formie elektronicznej. Przepisałem w całości nazwę druku, bo to jest praktyczna wiadomość.

Dodatkowo Spółka uruchomiła e-BOK – usługę internetową, dzięki której Mieszkańcy po rejestracji i aktywacji konta mogą podawać stany liczników, a nawet w dowolnym momencie samodzielnie generować dla siebie fakturę za usługi świadczone przez EKO BABICE.

My wracamy do tematu zasadniczego, a mianowicie do zdalnych odczytów wodomierzy.

No więc jak już wcześniej to zasygnalizowałem, obaj decydenci: Wójt Gminy Stare Babice i Prezes Zarządu EKO Babice, ze szczególną uwagą i starannością realizowali opisywane zadanie. Już w dniu 1-ego kwietnia 2022 roku podpisana została umowa na realizację zadania pod nazwą:

Zakup i dostawa urządzeń do zdalnego odczytu wodomierzy (nakładek wodomierzowych) oraz sytemu transmisji i przetwarzania danych w technologii LoRaWAN wraz z infrastrukturą.

Wykonawcą tego zadania inwestycyjnego została firma AIUT Sp. z o.o., wyłoniona w wyniku przeprowadzonego postępowania przetargowego. Umowa obejmuje dostawę nakładek radiowych do wodomierzy dla dwóch tysięcy usługobiorców. Według BOK, wszystkich odbiorców usług wodnych i kanalizacyjnych w gminie jest około 8 tysięcy. Spółka EKO BABICE celowo nie zakontraktowała jednorazowej usługi dla wszystkich odbiorców, bo zostawiła sobie pole do obserwacji rynku takich usług, by w następnej transzy dokonać ewentualnej korekty ilości i rodzaju nakładek radiowych. Dotyczy to zarówno obszaru technicznego (wybór nakładki), systemu transmisji i przetwarzania danych, a także ewentualnej korekty cen jednostkowych, wynikającej z upowszechnienia się rozwiązania w branży wodno-kanalizacyjnej.

Pierwsze urządzenie z fotografii, to wszystkim znany wodomierz. To drugie (mniejsze) to nakładka z antenką. Nakładkę montuje się bardzo łatwo. Ot nakłada się na wodomierz jak koronę na głowę. Po nałożeniu nakładki następuje jej zablokowanie przez zatrzask wystający z wodomierza. Dodatkowo montowane są dwie śruby rozporowe, a na nich następuje montaż plomb zabezpieczających.

Przekazuję dalej wiedzę uzyskaną od w/w pracowników BOK z EKO Babic. Otóż w tej chwili funkcjonują na rynku dwa systemy odczytywania wodomierzy i innych liczników pomiarowych.

Jeden to system radiowy pośredni (jednokierunkowy), który polega na tym, że samochód z urządzeniami odczytowymi przejeżdża ulicą i rejestruje odczyty przesyłane z wodomierzy zamontowanych w budynkach funkcjonujących przy drodze. Zebrane odczyty przekazuje do biura swojego mocodawcy i tam dane te służą do przetworzenia w dokument finansowy – czyli fakturę. Fakturę można otrzymać drogą mailową, można ją odebrać osobiście, a także – pocztą.

Drugi system to system radiowy bezpośredni. W tym systemie odczyty wodomierzy dokonywane są na żądanie operatora, w ściśle określonych przedziałach czasowych (interwałach). Wskazania wodomierzy odczytywane są przy pomocy tzw. bramek radiowych, zamontowanych w 12 lokalizacjach na terenie gminy Stare Babice. Kolejno, dane te przekazywane są przez przekaźniki radiowe zamontowane w terenie – bezpośrednio do BOK (przypominam: Biura Obsługi Klienta). Wdrożony przez EKO BABICE system zdalnego odczytu wodomierzy (na żądanie lub w sposób automatyczny) przekazuje obecnie odczyty dwa razy dziennie. Dlaczego aż dwa razy dziennie? Przecież do faktury wykorzystuje się jeden, ostatni w miesiącu lub innym przedziale czasowym, odczyt.

No i właśnie m.in. z tego względu system uważam za bardziej efektywny. Odczyty te są analizowane przez specjalny program komputerowy, który umożliwia ocenę bieżących zdarzeń w sieci wodociągowej. Przykładowo - jeśli zepsuje się wodomierz, to wdrożony przez EKO BABICE system informatyczny natychmiast o tym zawiadomi operatora systemu w BOK. Jeżeli ktoś będzie kombinował przy wodomierzu by sfałszować odczyt, to system również zawiadomi o tym operatora. Zauważy także zwiększone ponadnormatywne zużycie wody (np. pęknie rura, popsuje się zawór odcinający wodę itp. zdarzenie). To są zabezpieczenia korzystne zarówno dla EKO BABIC, ale też dla ich klientów.

Faktury są dostarczane tak jak w poprzednim systemie.

Dodatkową możliwością odczytania tych samych nakładek jest tzw. odczyt obchodzony, do którego wykorzystywana jest transmisja radiowa (taka sama, jak do konfiguracji nakładek). Odczyt obchodzony można wykonać w dowolnym momencie dnia. Pozwala on na pobranie danych archiwalnych z nakładki i jest stosowany w przypadkach braku zasięgu LORA na danym obiekcie, lub konieczności doczytania danych. Nakładki w obu systemach odbierają i przesyłają sygnały przy użyciu jednej z najnowszych technologii telekomunikacyjnych. Charakterystyczną cechą tych urządzeń jest małe zużycie energii oraz ich daleki zasięg, co z kolei minimalizuje ilość przekaźników (koncentratorów) sygnału.

Nakładki LORA pasują do różnych typów wodomierzy, co daje przedsiębiorstwom zarządzającym gospodarką wodną, pełną swobodę w wyborze producenta wodomierzy.

W kwestii bezpieczeństwa systemu informuję, że przesyłane metodą LORA dane są szyfrowane i dostęp do nich mają tylko pracownicy firmy EKO BABICE , którym system zabezpiecza dostęp do tych danych i zarządzanie nimi, w dowolnym czasie i dowolnym miejscu na świecie.

Informuję także z całą odpowiedzialnością, że zakupiony przez Gminne Przedsiębiorstwo Komunalne EKO BABICE Sp. z o.o. urządzenia spełniają wszystkie wymagania norm bezpieczeństwa dla tego typu urządzeń i to jest zagwarantowane w dokumencie wystawionym przez producenta o nazwie Deklaracja Zgodności UE. Plotka o ewentualnej inwigilacji użytkownika wodomierza przez nakładkę wodomierza, jest nie tylko bezpodstawna, ale wręcz absurdalna.

Oba systemy mają też swoją słabość. Otóż wykorzystana do zdalnego odczytu wodomierzy technologia telemetryczna oparta jest o fale radiowe określonej częstotliwości. Jak powszechnie wiadomo, fale radiowe mogą być łatwo zakłócane urządzaniami emitującymi silne pole elektromagnetyczne. Drugim czynnikiem wpływającym na skuteczność odczytu stanów wodomierzy są różnego rodzaju przegrody, w tym ściany budynków. W niektórych sytuacjach, odczyt wodomierzy może zostać zakłócony przez zaparkowany samochód dostawczy.

Inna wada związana z zastosowaniem zdalnego systemu odczytu wodomierzy wynika nie z czynników technicznych, lecz ze wspólnego rozliczania opłat za wodę i ścieki. Nie w każdym gospodarstwie domowym, objętość pobranej wody z sieci wodociągowej jest równa ilości/objętości odprowadzonych ścieków. Otóż ci, którzy mają podliczniki dla wody używanej poza budynkiem na potrzeby np. ogrodnicze, będą musieli odczytywać sami stany tych podliczników i przekazywać je do BOK albo mailem (jest specjalny system) albo telefonicznie, w najgorszym przypadku osobiście, w określonych przez BOK terminach, lub zamontować nakładkę na wodomierzu ogrodowym na własny koszt

Już na zakończenie chciałbym z całą mocą podkreślić, że zdalne odczyty zużycia wody, gazu i energii elektrycznej, to nie tylko obopólna korzyść dla obu stron tego procesu, ale także konieczność cywilizacyjna, przed którą nie ma ucieczki. Jeśli dostawcy usług komunalnych i dostawcy czynników energetycznych tj. gazu i energii elektrycznej z jednej strony, a indywidualni odbiorcy tych usług, a szczególnie spółdzielnie mieszkaniowe i wspólnoty mieszkaniowe zrozumieją i podejmą stosowne działania we właściwym czasie i właściwym zakresie, unikniemy wielu kłopotliwych sytuacji. Wdrożona przez EKO BABICE technologia radiowego odczytu wodomierzy LoRa WAN jest darmowa (za sam przesył danych nie jest pobierana opłata, co stanowi jej ewidentną zaletę np. w porównaniu do technologii GSM/GPRS) i jest uniwersalna. W praktyce oznacza to, że za jakiś czas, przy pomocy sieci 12 bram dostępowych/koncentratorów sygnału, rozmieszczonych na terenie gminy Stare Babice, możliwe będzie przesyłanie innych danych lub pn. sterowanie oświetleniem ulic.

W czasach rosnącego i bardzo już dokuczliwego kryzysu energetycznego oraz gwałtownego wzrostu cen energii, wdrożony system może przyczynić się do znaczących oszczędności w budżecie gminy Stare Babice oraz z kasie spółki EKO BABICE.

Wykonawcą systemu zdalnego odczytu wodomierzy w gminie Stare Babice jest polska firma AIUT, która oferuje również opomiarowanie gazomierzy, a także ciepłomierzy co otwiera ogromne możliwo-ści w rozwoju gminy i struktury IoT na jej terenie, bez konieczności angażowania kolejnych firm, bo wszystko można oprzeć na jednym dostawcy.

Gmina Stare Babice podjęła we właściwym momencie wyzwanie cywilizacyjne, a ja świadom pozytywnych skutków takiej działalności, życzę wszystkim, którzy temat ten podjęli, lub za chwilę podejmą – samych sukcesów

Stanisław Piecyk

Artykuł ukazał się w 72 numerze (listopad 2022) gazety Samorządność