dr Tomasz Kasprowicz: czy epidemia to impuls do dalszej integracji państw?

Specjalnie dla Mazowieckiej Wspólnoty Samorządowej doktor Tomasz Kasprowicz

Czy epidemia to impuls do dalszej integracji państw?

Ze strony polskich eurosceptyków, z rządowymi na czele, posypały się gromy na Unię Europejską w zakresie jej niedostatecznej reakcji na pandemię. Narracja ta jest szeroko stosowana także przez obóz rządowy i udało się w nią wciągnąć nawet popularnego ostatnimi czasy ministra Szumowskiego. Nie jesteśmy zresztą wyjątkowi w tym względzie: premier Włoch Salvini nazwał Unię siedliskiem węży i zapowiedział możliwe opuszczenie UE przez Włochy po zakończeniu epidemii.

Motywacja polityczna tych działań jest oczywista. Z jednej strony to szukanie kozła ofiarnego, na którego można przerzucić swoje niepowodzenia. To szczególnie istotne w przypadku Włoch gdzie zaniechania władz – w tym Salviniego doprowadziły do katastrofy. Zdolność do zrzucenia odpowiedzialności to dla nie go polityczne być albo nie być. Drugi powód to gra na osłabienie UE. Nowocześni populiści widzieliby UE jedynie jako strefę wolnego handlu i nie podoba im się ograniczenie ich władzy na lokalnym podwórku przez unijne instytucje. Stąd gra na ich zohydzenie w oczach opinii publicznej i próba wykazania, ze państwa narodowe radzą sobie lepiej niż instytucje unijne.

Tymczasem spokojna analiza faktów pokazuje, że w obecnym kryzysie UE sprawdza się lepiej niż państwa narodowe, zaś cała ta narracja – jeśli wyciągnąć z niej logiczne wnioski zachęca do pogłębiani, a nie zmniejszania poziomu integracji. Aby dojść do takich wniosków trzeba znać jednak kilka faktów.

Eurosceptycy zapytani co UE powinna była zrobić lepiej podają bardzo różne odpowiedzi: a to, że powinna mieć zapasy środków ochrony, a to, że powinna była zapewnić produkcję tychże na terenie Unii. Oczywiście gdyby Unia tak zrobiła oskarżaliby ją o nadmierny interwencjonizm czy socjalizm (bo czymże innym jest dyktowanie jakie fabryki mają stawać na terenie UE). Ale Unia nic takiego nie robiła – z jednego podstawowego powodu: nie ma takich kompetencji. Służba zdrowia pozostaje kompetencją suwerennych, narodowych państw członkowskich i jeśli nie jest przygotowana na pandemię to wina wyłącznie ich. Powtórzmy: załamanie służby zdrowia to wina państwa narodowego, nie UE – i ta nawet gdyby chciała coś w tej kwestii zrobić to nie może. Eurosceptycy oczekujący od UE daleko idących działań de facto zatem nawołują do głębszej integracji i przekazania jej większej ilości kompetencji. Co ciekawe jako wniosek w ich ustach pojawia się z goła coś odmiennego – ograniczanie kompetencji UE. To się nazywa być z logiką na bakier.

Oczywiście ograniczone kompetencje nie oznaczają, że UE nie mogła zrobić nic. Mogła i zrobiła. I pokuszę się o stwierdzenie, że szybciej i lepiej niż państwa narodowe. Porównajmy to choćby z naszym podwórkiem – państwa, które właśnie wstało z kolan.

• 27 stycznia Polska : opozycja wnioskuje o zwołanie Komisji Zdrowia w sprawie koronawirusa. Posiedzenie nie odbywa się
• 28 stycznia UE : chorwacka prezydencja Rady Europejskiej uruchamia zintegrowany mechanizm odpowiedzi kryzysowej w zakresie wymiany informacji
• 30 stycznia Polska: minister zdrowia „Grypa jest aktualnie groźniejsza niż koronawirus”
• 7 luty UE: chorwacka prezydencka doprowadza do nieformalnego spotkania na wysokim szczeblu przedstawicieli rządów, Komisji Europejskiej i Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób.
• 7 luty Polska: Minister zdrowia „Tego co się dzieje poza Chinami nie można nazwać epidemią”
• 13 luty UE: nadzwyczajna Rada ds. Zdrowia wydaje zalecenia co do COVID-19 w sprawie wspierania przygotowania do epidemii https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6038-2020-INIT/en/pdf
• 14 lutego Polska: Opozycja skład projekt ustawy dotyczący koronawirusa. Przetrzymany w zamrażarce, nie otrzymał nawet numeru druku.
• 27 luty UE: Komisja przedstawia Radzie opracowanie dotyczące wpływu epidemii na gospodarkę w UE
• 2 marca UE : chorwacka prezydencja aktywuje zintegrowany mechanizm odpowiedzi kryzysowej w pełnym zakresie
• 4 marca UE: Eurogrupa omawia wpływ wirusa na ekonomię. Rusza wspólny europejski przetarg na środki ochrony bezpośredniej. Polska do niego nie przystępuje ze względu na nieprzystosowane procedury. Postara się dostosować zanim nastąpi drugi przetarg. Czy zdąży?
• 5 marca Polska: minister zdrowia „Nie spodziewam się gwałtownego wzrostu liczby chorych. Raczej 2-3 kolejne przypadki”
• 6 marca UE: Rada przeprowadza drugie nadzwyczajne spotkanie ministrów zdrowia

Dopiero wtedy naszemu rządowi udało się obudzić, zaproponować ustawę specjalną i wprowadzić protokoły dystansowania społecznego.

• 18. marca UE: Rada zgadza się na wsparcie walki z wirusem z budżetu UE
• 23 marca UE: Uruchomiony program repatriacji obywateli UE (bezpłatnej). Polska początkowo do niego nie przystępuje każąc płacić obywatelom za korzystanie z programu #LotDoDomu obsługiwanego przez PLL LOT.
• 30 marca Polska: jak zwykle w nocy udało się uchwalić przepisy Tarczy. Przepisy jak zwykle napisane na kolanie, niechlujnie i nie wiadomo  jak z nich korzystać. W ostatniej chwili poprawiane bo mogły wprowadzić jeszcze większy zamęt zwalniając wszystkich z płacenia jakichkolwiek zobowiązań (w tym płac pracownikom). Ustawa jest szeroko krytykowana jako niedostateczna.

Ponadto UE w tym okresie:

• Przeznaczyła 50 mln euro na badania nad szczepionką
• Przeznaczyła 25 mld euro na fundusz inwestycyjny mający chronić europejską gospodarkę
• Przeznaczyła 400 mln euro dla WHO na walkę z rozprzestrzenianiem wirusa
• Od 2014 prowadzi program pomagający szpitalom reagować w sytuacjach kryzysowych
• Od 2009 prowadzi europejskie archiwum wirusów okazujące się nieocenione w obecnych badaniach nad szczepionkami i lekami
• Zapobiegła zamknięciu granic wewnętrznych i zamknięciu rynku wewnętrznego na przepływ masek i innych środków ochrony. Niemcy, które taki zakaz wprowadziły ustąpiły po groźbie wytoczenia im procedury naruszeniowej.

Jak widać zatem instytucje unijne były wcześniej przygotowane na wystąpienie kryzysu i reagowały szybko – w zakresie swoich kompetencji. To kraje narodowe działały ospale (czasem jak w przypadku Włoch prowadząc tym samy do katastrofy), egoistycznie (tak jak Niemcy blokując dostawy najważniejszych produktów dla regionów najbardziej dotkniętych epidemią) i nieudolnie (tak jak Polska nie zdążając przyłączyć się do wspólnych przetargów czy z opóźnieniem przyłączając się do programu powrotów). A jednak jakimś cudem to podobno Unia nie zdała egzaminu, za to kraje narodowe poradziły sobie świetnie. No ale w przypadku populistów jeśli fakty przeczą ich narracji tym gorzej dla faktów.

Tomasz Kasprowicz

doktor ekonomii, przedsiębiorca, publicysta

Dr Tomasz Kasprowicz, CFA. Wiceprezes Fundacji Res Publica, redaktor Res Publica Nowa i Liberté!, partner w Gemini. Wykładowca akademicki z doświadczeniem na trzech kontynentach.