E. Kacprowicz: Zaufajcie organizacjom pozarządowym!

Program współpracy z organizacjami pozarządowymi w samorządach.

Program współpracy z organizacjami pozarządowymi został wprowadzony nowelizacją ustawy o pożytku publicznego i o wolontariacie,dnia 9 listopada 2015. Dokument ten jest dokumentem  programowym, określającym zasady polityki realizowanej przez organ administracji publicznej wobec sektora pozarządowego. Tworzone są programy roczne, które zgodnie z art.5   ust.1 są obligatoryjne dla samorządu terytorialnego, a także tworzone mogą być dobrowolnie wieloletnie programy współpracy. Program współpracy jest uchwałą organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (np. rady miasta, gminy, powiatu, sejmiku wojewódzkiego). Przepisy wymagają (art. 5a ust 1), aby przed uchwaleniem program był konsultowany z organizacjami pozarządowymi wg przyjętych zasad w regulaminie konsultacji.

Głównymi organizacjami konsultujący mi program współpracy są działające na terenie samorządu organizacje pozarządowe (NGO), które mają różne cele i sposoby działania. Dlatego też uwag do utworzonego przez samorząd programu jest dużo, często się one powtarzają i wzajemnie wykluczają. Samorządy konsultacje te traktują jako nieistotny obowiązek. Najczęściej zasady są skopiowane z programu innej jednostki samorządowej i wykreślone z niej zostają czynności trudne administracyjnie. Większość programów niestety jest tworzonych w taki sposób, aby pracownicy samorządów nie mieli dodatkowej pracy przy ich realizacji. W związku z tym ograniczona jest sfera budżetowania kwot na zadania publiczne realizowane przez organizacje pozarządowe. Nie istnieje w tej kwestii jakiekolwiek porozumienie pomiędzy NGO a samorządem. NGO nie zgłasza zadań, które chciałoby przeprowadzić lub które widzi, że są potrzebne do przeprowadzenia na terenie samorządu. Organizacje samorządowe najczęściej są ekspertami w swojej dziedzinie i najlepiej znają potrzeby lokalnej społeczności. Samorządy jednak obowiązkowo deklarują kwoty na zadania publiczne związane z przeciwdziałaniem alkoholizmowi, ponieważ są zobligowane ustawa "korkową". Pozostałe aspekty z zakresu zadań publicznych samorządów są traktowane "po macoszemu".

Głównym czynnikiem braku zaufania do organizacji pozarządowych jest zastanie takiej sytuacji i brak informacji. Samorządy powinny zrozumieć, że zlecanie zadań publicznych zdejmuje gro obowiązków z ich pracowników, nie muszą się oni uczyć nowej dziedziny, nie muszą wymyślać kosztów i nakładów pracy na żądanie. Taka organizacja ma tą wiedzę na bieżąco, ponieważ zajmuje się tym aspektem zadań publicznych.

Zakres zadań publicznych musi się mieścić w zadaniach własnych gminy zgodnych z ustawą o samorządach gminnych.

1.  Sfera zadań publicznych, o której mowa w art. 3 ust. 1, obejmuje zadania w zakresie:

1) pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;

1a) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

1aa) tworzenia warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej;

1b) udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz zwiększania świadomości prawnej społeczeństwa;

2) działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;

3) działalności charytatywnej;

4) podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;

5) działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego;

5a) działalności na rzecz integracji cudzoziemców;

6) ochrony i promocji zdrowia, w tym działalności leczniczej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 633, z późn. zm. 2 );

7) działalności na rzecz osób niepełnosprawnych;

8) promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;

9) działalności na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;

10) działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym;

11) działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;

12) działalności wspomagającej rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej;

13) działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;

14) nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania;

15) działalności na rzecz dzieci i młodzieży, w tym wypoczynku dzieci i młodzieży;

16) kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;

17) wspierania i upowszechniania kultury fizycznej;

18) ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;

19) turystyki i krajoznawstwa;

20) porządku i bezpieczeństwa publicznego;

21) obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

22) upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji;

22a) udzielania nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego;

23) ratownictwa i ochrony ludności;

24) pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;

25) upowszechniania i ochrony praw konsumentów;

26) działalności na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami;

27) promocji i organizacji wolontariatu;

28) pomocy Polonii i Polakom za granicą;

29) działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych;

29a) działalności na rzecz weteranów i weteranów poszkodowanych w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o weteranach działań poza granicami państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 2205);

30) promocji Rzeczypospolitej Polskiej za granicą;

31) działalności na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka;

32) przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym;

32a) rewitalizacji;

33) działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, w zakresie określonym w pkt 1-32a;

34) działalności na rzecz podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych, o których mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej (Dz. U. poz. 1812 i 2140).

Zakres zawiera 34 punkty, jednakże w praktyce samorządy budżetują tylko 8-10 punktów z nich. Powodem takiej sytuacji jest brak kontaktu z organizacjami działającymi na terenie samorządu i znajomości ich działalności pomocowej. Istotnym powodem przeznaczania śmiesznie małych kwot na zadania jest brak zaufania samorządu do organizacji pozarządowych. W urzędach najczęściej  powołana jest osoba odpowiedzialna za kontakty z organizacjami pozarządowymi (z badań ISP5 z 2015 roku wynika, że rozwiązanie to stosuje 91% gmin w Polsce).  Rzadko jest to wydział składający się z kilku osób.W Polsce ponad 60% urzędów nie posiada oficjalnego rejestru organizacji pozarządowych, a jedynie wykaz organizacji, które przekazały informacje o swojej działalności. Gminne Rady pożytku publicznego istnieją jedynie w 5% gmin w Polsce w 2015 roku. Jedynie 23% urzędów zaprasza przedstawicieli organizacji pozarządowych jako ekspertów do udziału w pracach komisji rad lub grupach roboczych. 75% gmin zleca organizacjom zadania publiczne, –, raczej w formie wspierania niż powierzania. Wspólną realizację unijnych projektów partnerskich w 2015 roku deklaruje tylko niespełna 20% samorządów. Gminie zdarza się udzielać organizacjom pozarządowym pożyczek, gwarancji lub poręczeń (podobne działania podejmuje w 2015 roku jedynie 7% urzędów).

Chyba największą przeszkodą w lepszej współpracy sektora niepublicznego i samorządów jest brak zaufania. Skutkuje to licznymi i uciążliwymi kontrolami, jak organizacje pozarządowe wydają pieniądze i wywiązują się ze zleconych zadań. Jednocześnie słychać zarzuty, że dla administracji ważniejsze są biurokratyczne działania niż ludzkie potrzeby, że nie ma woli współdziałania. Badania społeczne z 2015 roku „Wizerunek organizacji pozarządowych" wykazały, że wśród ponad 1000 przepytanych osób, aż 48% stwierdziło, że w organizacjach pozarządowych często dochodzi do nadużyć i prywaty. Niestety zawsze trafiają się "czarne owce" i one psują wizerunek NGO. Jednak większość organizacji pozarządowych dba o publikacje sprawozdań finansowych, przeprowadzanie akcji społecznych, publikacje na stronie swoich aktywności na bieżąco, dba o aktualny wpis w KRS i na stronie NGO.org.pl.

Te zabiegi budują zaufanie samorządów do lokalnych organizacji pozarządowych, jeśli te wiedzą o ich istnieniu.

Jak widać dużo jest do zrobienia w tej kwestii. Coraz więcej samorządów tworzy Rady pożytku publicznego, który jest głosem głównych organizacji lokalnych. Wreszcie NGO mają przedstawicielstwo i mogą wpływać na politykę społeczną gminy. Organizacje pozarządowe również skupiają wokół siebie wolontariat w samorządach, który jest potrzebna aktywnością mieszkańców na rzecz społeczności. NGO również stanowią jako trzeci sektor gospodarki znaczącą wielkość w PKB naszego kraju. W Polsce w sektorze gospodarki społecznej w 2018 r. aktywnie działało 102,7 tys. podmiotów. Stanowiły one 2,5% wszystkich zarejestrowanych w gospodarce narodowej podmiotów prywatnych, a po wyłączeniu z obliczeń jednoosobowych działalności gospodarczych – 9,5%.

Zatem, Samorządowcy zaufajcie swoim organizacjom pozarządowym!

Ewa Kacprowicz